اسم جامد ومشتق

اسم/جامد و مشتق

جامد:به کلماتی از کلمه های دیگر ی ساخته نشده اند (گرفته نشده اند)جامد گویند.

مثل:جدار←دیوار          رجل←مرد

مشتق:به کلماتی مانند عاشق(اسم فاعل) و مکتوب (اسم مفعول)و معبد (اسم مکان) که از آن کلماتی دیگر گرفته شده اند مشتق گویند.

عبارتند از:۱-اسم فاعل۲-اسم مفعول۳-اسم مکان۴-اسم زمان۵-صفت مشبهه۶-صیغه مبالغه۷-اسم تفضیل۸-اسم آلت(ابزار)

نکته:به کلماتی که جز هیچ یک از ۸آیتم بالا نباشد جامد گویند.

مصدرها(چه مجرد چه مزید )همگی جامدند.

در مشتق و جامد بودن به مفرد کلمه توجه کنید.یعنی اگر جمع بود مفرد شود سپس مشتق یا جامد را مشخص کنید.

کلمه هایی که معنی صفت دهند حتما مشتق هستند.

مثل:شریف - عاقل

اسم فاعل:

الف)ثلاثی مجرد

نکته در زمان ساختن اسم فاعل از ثلاثی مجرد اگر دومین حرف اصلی (واو)یا (ی) باشد به همزه (ء)تبدیل می شود.

ب)اسم فاعل از غیر ثلاثی مجرد:

برای بدست آوردن مضارع فعل مورد نظر حف مضارع را از اول فعل بر می داریم و به جای آن (م) قرار می دهیم وحرکت یک حرف مابل آخر از حرف اصلی را  ِ میگذاریم.

اسم مفعول:بیانگر اسمی است که کار روی آن انجام می شود مانند صفت مفعولی در فارسی

اسم مفعول از ثلاثی مجرد: قتل←مقتول             کتب←مکتوب

اسم مفعول از غیر ثلاثی مجرد: مثل اسم فاعل عمل میکنیم با این اختلاف که حرکت یک حرف ما قبل آخر مفتوح است.

اسم مکان و زمان به دو روش است:

از ثلاثی مجرد:برای ساختن اسم مکان و زمان از ثلاثی مجرد وفعل را به یکی از وزن های زیر می بریم.

۱)مۤفعۤل ۲)مۤفعِل ۳)مفعۤلۤه

نکته:کلماتی مانند (مطار/مدار/مزار/مقام)که بر وزن مفال هستند اسم مکان هستند.

نکته:کلماتی مانند (مرعی/مبنی/ماوی/منفی)که بر وزن مفعی هستند اسم مکان هستتند.

نکته:جمع اسم مکان و زمان از ثلاثی مجرد بر وزن مفاعل است:موضع←مواضع

از غیر ثلاثی مجرد:در این حالت درست مانند اسم مفعول عمل می کنیم.

یعنی اول آن مٌ و یک حرف ما قبل آخرآن َ می گذاریم.

صفت مشبه:

برصفت ثابت یا نسبتا پایدار دلالت دارد:مانند:شریف

مهم ترین وزن های صفت مشبه عبارتند از:

۱)فعول:وقور

۲)فعیل:شریف

۳)فۤعِل:فطن

۴)فۤعل:سهل

۵)فۤعۤل:حۤسۤن

۶)فعلان:یقضان

۷)فۤیعٖل:میت

نکته:هرصفتی که بردوام و ثبات دلالت کند گرچه اسم فاعل یا مفعول باشد فقه مشبه است

مانند:عاقل-طاهر-مسعود

نکته:صفت مشبه اگر بر رنگ یا عیب دلالت کند وزن های آن عبارتند از:

الف:مذکر بر وزن افعل:احمر(سرخ)

ب:مونث بر وزن فعلاء

نکته:از مهم ترین رنگها می توان به کلمات زیر اشاره کرد:

ابیض(بیضا)

احمر(حمراء)

اصفر(صفراء)

ازرق(زرقاء)

اسوده(سوداء)

اخضر(خضراء)

صیغه ی مبالغه:

کلمه ای که بر بسیار کننده کار یا بسیار دارنده ی حالتی یا صفتی دلالت دارد.

مثال: صدیق:بسیار راستگو

وزن های صیغه مبالغه:برخی از وزن های صیغه مبالغه مخصوص صیغه مبالغه است و برخی دیگر بین صیغه مبالغه و صفت مشبه مشترک هستند.

الف:وزن های اصلی صیغه مبالغه:

۱)فعال:رزاق

۲)فعاله:علامه

۳)فعیل:صدیق

۴)فعول:قدوس

۵)فیعول:قیوم

ب:وزن های مشترک بین صفت مشبه و صیغه مبالغه

۱:فعل:فهم ۲)فعیل:علیم ۳)فعول:صبور

نکته:اصولا وزن های اصلی صیغه مبالغه در عین الفعل تشدید میگیرد.

تذکر:در وزن فعاله دلیل بر مونث بودن نیست بلکه جزء وزن کلمه است و به عبارت ستده تر کلماتی مانند(علامه)هم می توانند به مونث به کار روندهم با مذکر.

امراه علامه:دراینجامونث است.

رجل علامه:این جا مذکر است.

اسم تفضیل:

کلمه ای است که به برتری کلمه و اسمی برکلمه واسم دیگر دلالت میکند و معادل صفت تفضیلی تر یا ترین است. مانند:اکبر←بزرگتر-بزرگترین
علی اکبر من حسین←اینجا معنی تر می دهد.
علی اکبر التلامیذ←معنی ترین می دهد.
نکته:مذکر را بروزن افعل:اکبر-اصغر-اعظم

مونث را بر وزن فعلی:کبری-صغری-عظمی

اسم آلت (ابزار):

اسمی که بر وسایل کار و ابزاردلالت دارد.

الف)مفعل:مقبض(دستگیره) مرقب(تلسکوپ)

ب)مفعله:مطرقه((چکش)) مرساه:((لنگر))

ج:مفعال:میزان-مفتاح-منشار

نکته:اسم آلت ابزاری که بریکی از وزن های بالا نباشد مانند قلم -جرس :جامد است نه مشتق